Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie

Góra św. Wawrzyńca, znajdująca się w miejscowości Kałdus, to sztucznie usypane wniesienie, będące pozostałością grodu łużyckiego sprzed około 2,7 tysiąca lat. U jej podnóża, na wysokiej, silnie porozcinanej krawędzi doliny Wisły, archeolodzy odkryli wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. To historyczne, przedlokacyjne Chełmno. Rozwój osady związany był z istniejącym przy Górze miejscem kultu pogańskiego. Odbywały się tu liczne uroczystości religijne i zgromadzenia plemienne, podczas których na kamiennym ołtarzu składano krwawe ofiary bogom i demonom. W drugiej połowie X wieku osada przeszła pod zwierzchnictwo państwa piastowskiego. Stworzono tu główny ośrodek władzy politycznej i kościelnej. Rozpoczęto budowę potężnych fortyfikacji grodowych, a w miejscu wcześniejszego kamiennego stosu ofiarnego zaczęto wznosić murowaną świątynię chrześcijańską. Zaczęli przybywać pierwsi misjonarze, odbywały się masowe chrzty społeczności nadwiślańskiej. Był to jeden z najważniejszych ośrodków administracyjno-gospodarczych Polski czasów wczesnopiastowskich, któremu sprzyjało dogodne położenie na skrzyżowaniu głównych szlaków dalekosiężnych. W latach 30. XI wieku nastąpiło załamanie. Zaniechano dalszej budowy kościoła, do czego prawdopodobnie przyczyniła się reakcja pogańska. Ostateczny kres grodu przyniosły najazdy pruskie z lat 20. XIII wieku. W czasach prosperity ośrodek zamieszkiwany był nie tylko przez ludność miejscową, ale i wywodzącą się z różnych części ówczesnej Europy. Dzięki korzystnemu położeniu przybywali tu m.in. zajmujący się handlem wikingowie, którzy chowani byli na miejscowym cmentarzu zgodnie z tradycjami skandynawskim. Poza ich grobami archeolodzy odkryli także jedno z największych cmentarzysk szkieletowych w tej części Polski. Ze względu na wartość historyczną i wyjątkowe walory przyrodnicze wał dawnego grodziska wraz z niewielkim fragmentem zboczy doliny Wisły objęte zostały ochroną w ramach rezerwatu przyrody „Góra św. Wawrzyńca”.